Tầm quan trọng của vấn đề



Cao huyết áp đã được gọi là "kẻ.....giết người thầm lặng'' khoảng 22% dân chúng bị bệnh này, là phần lớn không biết vì bệnh thường không có triệu chứng, chỉ được phát hiện khi đã bị tai biến mạch não, đau tim, suy thận, tức là đã trễ. Theo Tổ chức Y tế thế giới, 1 trong 8 người chết vì cao huyết áp. Trong khi đó bệnh lại có thể chữa được, nếu được điều trị đúng, có thể giảm được 35 - 40% biến chứng tai biến mạch máu não, 20 - 25% nhồi máu cơ tim, 50% suy tim. Ngoài số người chết ngay vì biến chứng đầu tiên, số người bị liệt, tàn tật, không làm việc được là một gánh nặng cho xã hội.



Hướng dẫn điều trị mới

Vì những lý do trên, ngày 14.5.2003, Ủy ban Liên hợp Quốc gia phòng ngừa, phát hiện, lượng giá và điều trị cao huyết áp của Mỹ đa đưa ra hướng dẫn điều trị mới.



Hướng dẫn điều trị mới định huyết áp bình thường là 115/75mmHg, đặt ra một mức mới gọi là “tiền cao huyết áp“, nhấn mạnh đến sự kiện những người trên 55 tuổi, tuy huyết áp bình thường mà sau này vẫn có 90% nguy cơ cao huyết áp, nhấn mạnh sự quan tâm của thầy thuốc là yếu tố quan trọng giúp tăng cường sự hợp tác của bệnh nhân.



Xếp loại huyết áp (HA) (mmHg)

Tâm thu Tâm trương

- HA bình thường Dưới 120 Dưới 80

- Tiền cao HA 120 – 139 80 – 89

- Cao HA giai đoạn I 140 – 159 90 – 100

- Cao HA giai đoạn II trên 160 trên 100



Chẩn đoán cao huyết áp

Xác định chẩn đoán sau khi đo huyết áp 2 - 3 lần khác nhau ở tư thế ngồi, chân chạm đất, băng đo huyết áp ngang với vị trí của tim. Thăm khám gồm soi đáy mắt, chỉ số cân nặng của cơ thể (Chỉ số thân khối: BMI: trọng lượng tính bằng kilogam chia cho bình phương chiều cao tính bằng mét), nghe động mạch cổ, động mạch chủ, động mạch đùi, tuyến giáp, tim phổi, thận, và thần kinh. Xét nghiệm gồm có điện tâm đồ, phân tích nước tiểu, chức năng thận, lipid huyết (8 - 12 giờ sau khi ăn), đạm niệu hoặc tỉ lệ đạm/ creatinin niệu.



Điều trị

Mục tiêu của điều trị: huyết áp thấp hơn 140/90 trong trừơng hợp đơn giản và thấp hơn 130/80 trong trường hợp có tiểu đường hoặc suy thận (có đạm niệu).



Thay đổi lối sống là phần quan trọng, gồm giám cân (nếu mập), tập luyện, ăn giảm muối, tăng potassium và calci, bỏ thuốc lá, giảm rượu.



Điều trị bằng thuốc: tất cả các loại thuốc đều có thể giảm huyết áp và giảm biến chứng gồm: ức chế men chuyển angiotensin, ức chế thụ cảm angiotensin, ức chế bêta, ức chế kênh calci và lợi tiểu thiazid.



Thuốc lợi tiểu đã được coi như thuốc hạ huyết áp căn bản trong hầu hết các thử nghiệm lâm sàng, lợi tiểu hạ huyết áp, giảm biến chứng tim mạch, tăng tác dụng của các thuốc hạ áp khác; thuốc lợi tiểu lại rẻ, de cung ứng, dù vậy, lợi tiểu vẫn còn ít được dùng. Lợi tiểu phải là thuốc đầu tiên được chọn để điều trị cao huyết áp, hoặc đơn thuần hoặc kết hợp với các thuốc khác nếu không có chống chỉ định.



Bệnh nhân được theo dõi mỗi tháng cho đến khi ổn định, sau đó mỗi 3 - 6 tháng, thử creatinin và potassium mỗi 6 tháng.

Bệnh nhân sẽ uống thêm aspirin sau khi huyết áp đã ổn định (để tránh khả năng có thể bị xuất huyết não khi huyết áp chưa ổn định).



Các trường hợp đặc biệt: Bản hướng dẫn cũng đề cập đến sự điều trị.



Cao huyết áp ở bệnh nhân có thiếu máu cơ tim, suy tim, tiểu đường, suy thận, tai biến mạch não, cao huyết áp khẩn cấp và cao huyết áp kháng trị.

Thầy thuốc phải ân cần ưu ái, bỏ thời giờ giải thích cho bệnh nhân hiểu về bệnh tật, cách điều trị để đạt được sự tin tường và hợp tác của bệnh nhân để tiếp tục điều trị lâu dài.



KỸ THUẬT ĐẾN ỨNG DUNG KỸ THUẬT - vai TRÒ của Y KHOA CỒNG ĐỒNG

Tuy đã có nhiều loại thuốc chữa cao huyết áp có hiệu quả, số người bị cao huyết áp trong dân chúng còn đông. Cao huyết áp do nhiều yếu tố gây nên và có nhận xét cho rằng tập trung điều trị một nhóm đối tượng có nguy cơ cao không có hiệu quả bằng có một chương trình hành động rộng lớn thay đổi lối sống của tập thể.



Dự án Bắc Karelia (1972) – Bắc Karelia cách nay trên 30 năm là một vùng tương đối nghèo của Phần lan, tương tự như các nước đang phát triển ngày nay. Điều tra dịch tễ cho thấy 21% phụ nữ và 15% đàn ông bị cao huyết áp. Chỉ có một nửa số người bị cao huyết áp được điều trị. Trong số này, chỉ có 10 – 13% đạt được huyết áp bình thường.



Trước gánh nặng cao huyết áp và các bệnh tim mạch kèm theo, Toumilehto và cộng sự đã đề ra một dự án làm việc với cộng đồng, cùng với các đoàn thể quần chúng, các cơ quan truyền thông, trường học, cơ quan y tế địa phương, các cơ sở thương mại và kỹ nghệ và các nhà lãnh đạo địa phương nhằm thay đổi lối sống của dân chúng để giảm các yếu tố gây cao huyết áp Mục đích của dự án là giáo dục quần chúng để bỏ thuốc lá, giảm uống rượu, tăng cường luyện tập cơ thể, can thiệp với các cơ sở thương mại và kỹ nghệ để giảm lượng muối trong thực phẩm, giảm sử dụng bơ và các phó sản lấy từ sữa vì chứa nhiều cholesterol, chuyển sang dùng dầu thực vật.



Kết quả (1972 - 1997): Sau 25 năm thực hiện, dự án đã đạt được những kết quả rõ rệt. Số đàn ông hút thuốc lá đã giảm từ 52% xuống còn 31%. Số người dùng bơ để ăn với bánh mì đã giảm từ 90% xuống 70%. Sự thay đổi về thói quen dinh dưỡng này đã làm giảm 17% lượng cholesterol trung bình trong máu của dân chúng. Số người không biết bị cao huyết áp giảm từ 45,5% xuống còn 24% ở đàn ông, từ 27,2% xuống 15,7% đàn bà. Tỉ lệ bệnh nhân điều trị cao huyết áp đạt kết quả (dưới 160 mmhg) tăng từ 9,4 lên 23,5% ở đàn ông, từ 16 lên 36,7% ở phụ nữ. Tỉ lệ tử vong do bệnh tim mạch (kể cả cao huyết áp) giảm 68%, tử vong do bệnh mạch vành giảm 73%, tử vong do ung thư giảm 45%, do ung thư phổi giảm 71%, tử vong do mọi nguyên nhân giảm 49%. Từ 1980, những thay đổi tương tự cũng xảy ra trên cả nước Phần lan. Năm 1995, tử vong do bệnh tim mạch ở Phần lan giảm 65%, do ung thư giảm 60%. Tuổi thọ tăng thêm 7 năm cho đàn ông, 6 năm cho phụ nữ... Nghiên cứu cho thấy giảm tử vong tim mạch là do giảm các yếu tố nguy cơ gây bệnh trong đó giảm cholesterol trong máu góp phần quan trọng nhất.



Kinh nghiệm: Bí quyết của sự thành công là do có kế hoạch nghiên cứu cặn kẽ tình hình bệnh tật và thói quen sinh hoạt của cộng đồng, có kế hoạch làm việc với cộng đồng dân vào các tổ chức của quần chúng, phối hợp với ngành y tế địa phương và trong toàn quốc để giảm các yếu tố gây ra bệnh cao huyết áp và các bệnh tim mạch, làm việc bền bỉ có theo dõi chặt chẽ.



Tiếp theo dự án Karelia, nhiều dự án tương tự đã được thực hiện ở Mỹ, Âu châu, một số nước Á châu kể cả dự án Tianjin ở Trung Quốc.



Vậy cao huyết áp là một bệnh có thể phòng ngừa và kiểm soát được. Như BS T. E Kottke bình luận trong báo kiểm soát cao huyết áp là một vấn đề của sự chuyển nhượng kỹ thuật và gồm có 3 yếu tố: kỹ thuật để chuyển nhượng, hệ thống chuyển nhượng và ý chí để thành công. Kỹ thuật và hệ thống chuyển nhượng đã sẵn sàng, điều cần phải xem xét là mức độ của ý chí thực hiện để đạt kết quả. Điều này cần huy động các tài nguyên, tổ chức hệ thống điều trị, tạo khung cảnh thuận lợi để đem kỹ thuật đến cho người cần sử dụng.

Cao huyết áp (High blood pressure)

Trong các mạch máu của cơ thể con người có một sức ép do trái tim tạo ra gọi là Huyết Áp, để đẩy máu chạy đến các bộ phận của thân thể. Huyết áp có thể lên hoặc xuống trong ngày tùy theo đời sống bận rộn, lo lắng, vui buồn vv. Khi huyết áp cao hơn mức cần thiết, mặc dù trong lúc nghỉ ngơi, quí vị có thể bị chứng cao huyết áp. Ở xả hội Tây phương, sở thống kê cho biết khoảng 40% dân số mắc chứng bệnh này.



Những điểm quan trọng.



Thông thường bịnh huyết áp cao không có triệu chứng rỏ rệt, đến khi một vài bộ phận bị hư hại do sức ép liên tục của huyết áp gây ra. Huyết áp cao phải được điều chỉnh trước khi những triệu chứng xảy ra, bằng cách thường xuyên đo huyết áp bởi bác sỉ hoặc dụng cụ đo huyết áp tại nhà.



Những người dể bị nguy cơ cao huyết áp.



Trong gia đình có người bị bịnh cao máu.

Quá trọng lượng và không hoặc ít tập thể dục.

Ăn thức ăn có nhiều chất muối.

Uống nhiều rượu bia.

Ðang dùng vài loại thuốc có tác dụng phụ gây tăng huyết áp.

Một số phụ nử bị tăng huyết áp do thuốc ngừa thai gây ra.



Nếu bịnh cao huyết áp không được chẩn đoán sớm hoặc không được chửa trị đúng mức sẻ dẩn đến:



Ðột quỵ (Stroke) - mạch máu đưa đến não bị nghẹt hoặc vỡ ra.

Ðộng tim (Heart attack) - mạch máu nuôi tim bị nghẹt.

Liệt tim (Heart failure) - tim bị suy và không thể co bóp cho máu lưu thông.

Thận hoặc/và mắt bị hư hại.



Nếu hút thuốc càng dể bị những triệu chứng trên.



Những dấu hiệu của huyết áp cao.



Thông thường bịnh huyết áp không có triệu chứng rỏ rệt nhưng chúng ta có thể tự chẩn đoán tại nhà bằng máy đo huyết áp. Nên gặp bác sỉ nếu quí vị có một trong các triệu chứng sau:



Huyết áp trên 140mmHg(tâm thu, systolic BP) hoặc trên 90mmHg(tâm trương, diastolic BP).



Mắt cá chân hoặc ngón tay bị sưng.

Khó thở.

Mắt bị mờ.

Thường chảy máu mủi.

Bị nhức đầu mổi sáng.



Chữa trị.



Hiện nay có rất nhiều loại thuốc làm giảm huyết áp bác sĩ sẻ chọn loại thuốc thích hợp nhất cho trường hợp của từng bịnh nhân. Nhưng quan trọng nhất là nên thay đổi vài thói quen hàng ngày.



Những thói quen cần thay đổi như sau:



Giảm cân và giử trọng lượng cơ thể vừa phải.

Bớt ăn chất mỡ và muối.

Ăn nhiều trái cây, rau cải và ngủ cốc.

Giảm hoặc ngưng uống rượu.

Tập thể dục thường xuyên.

Ngưng hút thuốc.

Tập cách nghỉ ngơi làm giảm căng thẳng (relaxation).

Ðo huyết áp thường xuyên nếu trên 40 tuổi.



Uống thuốc.



Nếu những cố gắng thay đổi thói quen để làm giảm huyết áp cao không có kết quả, bịnh nhân phải uống thuốc suốt đời.



Nếu thuốc có nhiều tác dụng phụ, nên cho bác sỉ biết để đổi loại khác.



Ðo huyết áp thường xuyên để biết được thuốc đang uống có hiệu quả không.



Không nên ngưng uống thuốc trước khi hỏi bác sỉ.



Một số thuốc làm bịnh nhân chóng mặt nhất là lúc thay đổi tư thế như đứng lên vội vàng sau khi ngồi lâu.



Ðiều cần nhớ.



Hãy nhớ uống thuốc như chỉ dẩn của bác sỉ hoặc dược sỉ.

Hãy chọn thức ăn có lượng mở và muối thấp.

Hãy nhờ gia đình hoặc bạn bè nhắc nhở mình tập thói quen mới như giảm cân, bỏ hút thuốc và tập thể dục thường xuyên.

Hỏi dược sỉ trước khi mua những loại thuốc không cần toa.

Ðừng bao giờ ngại nói những vấn đề có liên quan đến thuốc bạn đang uống cho bác sỉ nghe.



Hãy nhớ rằng quí vị vẫn có thể sinh hoạt bình thường, chỉ cần quí vị để ý đến các thói quen mới như kể trên.



Hội Chuyên Gia Việt Nam NSW/AUST.